Cơ quan Liêm chính Điền kinh (AIU) giữa tháng 2/2021 công bố thêm một gian lận gây sốc của điền kinh Nga. Vụ việc liên quan đến Lysenko được đưa ra ánh sáng ba năm sau khi Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics) loại Nga khỏi danh sách thành viên vì nhiều cáo buộc gian lận doping.

Năm cựu quan chức cấp cao Liên đoàn Điền kinh Nga (RUSAF) đã bị cấm hoạt động thể thao trong bốn năm vì tham gia vào bê bối này. Họ gồm cựu Chủ tịch RUSAF Dmitry Shlyakhtin, uỷ viên ban chấp hành Artur Karamyan, Giám đốc Điều hành Alexander Parkin, quản trị viên cấp cao Elena Orlova, và điều phối viên chống doping Elena Ikonnikova.

Theo Telegraph, năm quan chức RUSAF kể trên đã lên một kế hoạch tỉ mỉ, với hồ sơ y tế giả, từ bệnh viện, tên bác sĩ đến các xét nghiệm, và một vụ tai nạn xe hơi được dàn dựng. Nhờ đó, Lysenko thoát ba cuộc kiểm tra doping trong chính năm 2018 mà kiện tướng 23 tuổi vô địch ở giải điền kinh trong nhà thế giới tại Birmingham, Anh quốc.

Sau khi vụ việc bị phanh phui, Lysenko và HLV Evgeniy Zagorulko cũng ngay lập tức bị đình chỉ thi đấu, để phục vụ các diễn biến tiếp theo của cuộc điều tra.

Lật lại cuộc điều tra cũ

Lysenko là VĐV nhảy cao nổi tiếng Nga. Anh từng đoạt HC bạc tại giải vô địch thế giới 2017, HC vàng World Indoor Championships tại Birmingham tháng 3/2018, HC vàng Diamond League tại Monaco năm 2018. Nhưng đến tháng 8/2018, anh bị World Athletics cấm thi đấu 12 tháng vì sử dụng doping.

Đầu năm 2020, khi lệnh cấm hết hiệu lực, Lysenko ngay lập tức được xem là ứng viên nặng ký đoạt HC vàng tại Olympic Tokyo. Tuy nhiên, khi xem xét lại hồ sơ vụ việc, AIU tin rằng VĐV nhảy cao này không thể tự thân qua mặt các cuộc kiểm tra. Một cuộc điều tra mở rộng được tiến hành, và sau 15 tháng, AIU phát hiện có ít nhất năm quan chức cấp cao RUSAF trực tiếp che đậy và hỗ trợ Lysenko gian lận.

AIU phát hiện "âm mưu được thực hiện" tại các văn phòng của RUSAF, sau khi Lysenko vi phạm tới lần thứ ba. Những người liên quan tìm cách giải thích cho lần thứ hai thất bại kiểm tra doping của nam VĐV bằng cách bịa ra trận ốm của Lysenko trong đợt tập huấn ở Bồ Đào Nha vào cuối tháng 3/2018. Họ cũng giả mạo thông tin đưa anh về Moscow điều trị tại phòng khám có tên SD Clinic. Điều tra viên sau đó phát hiện phòng khám này không tồn tại.

"Sau cuộc họp, ông Zagorulko đã gọi điện cho ông Karamyan - người không tham gia họp - để hỏi liệu ông này có thể cung cấp cho Lysenko một giấy khám bệnh giả hay không. Ông Karamyan có người nhà làm việc trong một cơ sở y tế", báo cáo của hội đồng kỷ luật độc lập AIU ghi lại.

Karamyan đưa ra bằng chứng, khẳng định người nhà ông đã từ chối đề nghị này. Nhưng thực tế, ngày hôm sau, bằng cách nào đó, một giấy khám bệnh giả đã được chuyển tới cho HLV Zagorulko. Khi Lysenko được yêu cầu cung cấp thêm tài liệu xung quanh tranh cãi về cáo buộc doping, VĐV nhảy cao được RUSAF chỉ đạo thực hiện một loạt xét nghiệm y tế, qua đó bổ sung thông tin cho các tài liệu y tế giả mạo từ phòng khám không có thật, do Karamyan đứng sau.

"Phòng khám không có thật và có địa chỉ giả mạo ở Moscow, sử dụng giấy phép đã được cấp cho công ty khác", kết luận điều tra của AIU có đoạn. Địa chỉ phòng khám, trên thực tế, là một toà nhà đã bị phá bỏ.

Địa chỉ nơi Lysenko đăng ký là bệnh viện trên thực tế là toà nhà đã bị phá bỏ ở Moscow. Ảnh: Google Map

Để giải thích cho việc không vượt qua cuộc kiểm tra doping thứ ba, Lysenko nói anh gặp tai nạn xe hơi tháng 6/2018, và "trở nên mất tập trung vì vết thương cũng như tình trạng hỏng hóc của chiếc xe". VĐV từng giành HC bạc nhảy cao tại Giải vô địch Thế giới London 2017 trên thực tế, có bị tai xe hơi vào tháng 7/2018. Nhưng anh cố tình khai lệch thời gian để qua mặt cơ quan chức năng.

Khi câu chuyện sắp bị lộ và phải đối mặt thêm với tội danh giả mạo bằng chứng, Lysenko đã nói với luật sư riêng - Paul Greene, người Mỹ - để tìm cách đánh lừa các nhà điều tra. Theo các tài liệu, Greene khuyên Lysenko nên nói sự thật với AIU, nếu không anh sẽ dừng hợp tác. Lysenko từ chối, và Greene đã kết thúc quan hệ với thân chủ. VĐV nhảy cao sau đó được một luật sư người Nga, người từng đại diện cho Liên đoàn điền kinh Nga, hợp tác và bào chữa.

Kết luận báo cáo, hội đồng kỷ luật độc lập cho biết: "Đây là những hành vi phạm tội ở mức nghiêm trọng nhất do những người đứng đầu của RUSAF gây ra. Có vẻ như hầu hết, nếu không phải tất cả, quản lý cấp cao của RUSAF đã tham gia vào vụ gian lận lớn chưa từng có này. Đây là một cú sốc. Ông Shlyakhtin và ông Karamyan - với tư cách là cán bộ cấp cao - phải chịu trách nhiệm lớn về những gì đã xảy ra. Theo quan điểm của ban hội thẩm, bốn năm có thể không phù hợp và chưa đủ". Tuy nhiên, bốn năm là mức phạt tối đa theo duy định.

Thành tựu của AIU

AIU được tài trợ 8 triệu USD, bằng 12% ngân sách hàng năm của World Athletics. Nhóm điều tra này gồm các cựu quan chức tình báo, từng xử lý nhiều trường hợp liên quan tới các VĐV nổi tiếng. Phanh phui vụ gian lận của Lysenko được xem là một trong những thành công lớn nhất của AIU.

Trong quá trình lần lại vụ việc, AIU đã tiến hành 22 cuộc phỏng vấn các nhân chứng, dịch khoảng 7.000 tài liệu từ tiếng Nga sang tiếng Anh, bảo mật sáu terabyte dữ liệu liên quan đến vụ án, sau khi thu giữ điện thoại, ổ cứng máy tính mà Lysenko và các quan chức điền kinh Nga sử dụng. Bằng cách khôi phục các tệp bị xoá vội vàng trước khi bàn giao, bao gồm email, tin nhắn thoại gửi trên nền tảng WhatsApp, các điều tra viên tái tạo dần màn kịch.

Shlyakhtin phát biểu tại Đại hội đồng Liên đoàn Điền kinh Thế giới, Doha tháng 9/2019. Ông từ chức Chủ tịch RUSAF hồi cuối tháng 11/2019, sau khi bị phanh phui vai trò trong vụ gian lận của Lysenko. Ảnh: AP

Chủ tịch AIU David Howman cho biết: "Đây là những quyết định quan trọng đối với môn điền kinh. AIU được tạo ra để trở thành một tổ chức độc lập và không e dè. Công việc của chúng tôi trong phát hiện ra âm mưu và hành vi gian lận lần này chứng tỏ AIU đang hoàn thành vai trò của mình để khiến những kẻ gian lận phải chịu trách nhiệm, bất kể tầm vóc hay vị thế của họ".

Phía Lysenko, anh đã nhận án phạt cấm thi đấu 12 tháng, kể từ tháng 8/2018. Nhưng với phát hiện mới từ AIU, vận động viên Nga có thể bị cấm thi đấu lên tới 8 năm, và như thế, sẽ không có cơ hội tranh tài tại Thế vận hội Tokyo.

Lysenko chỉ là một trong quá nhiều trường hợp bê bối doping của điền kinh Nga nói riêng và thể thao Nga nói chung. Thống kê của Cơ quan Phòng chống doping Quốc tế (WADA), hơn 1.000 VĐV Nga ở 30 môn thể thao khác nhau dính líu đến doping.

Từ 2015, điền kinh Nga bị cấm tranh tài đỉnh cao vì bê bối doping. RUSAF từng tìm mọi cách để được World Athletics chấp nhận cho họ tham gia trở lại. Tuy nhiên, trong quá trình vận động, vụ che giấu gian lận cho Danil Lysenko lại bị phanh phui.

Vụ việc khiến các vận động viên điền kinh khác của Nga không còn cơ hội trước Thế vận hội Tokyo năm nay. World Athletics tuyên bố có thể ngừng xem xét tư cách thi đấu của các VĐV điền kinh Nga. Nếu điều này xảy ra, điền kinh Nga sẽ một lần nữa đứng ngoài Thế vận hội, sau kỳ giải năm 2016 bị cấm tham gia.